Status prawny przyłączy wodnokanalizacyjnych od lat wzbudza kontrowersje. Wiele z nich wyjaśniono w uchwale Sądu Najwyższego z 22 czerwca 2017 r., sygn. akt III SZP 2/16. W niedawno opublikowanym wyroku z 15 kwietnia 2025 r., III SA/Po 107/25 (https://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/4484995E9F) Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu zajmował się problemem opłat i kar za zajęcie pasa drogowego polegające na umieszczeniu w nim przyłączy jako liniowych urządzeń obcych. Nie chodzi przy tym o opłatę/karę za zajęcie pasa na potrzeby samej budowy przyłączy, lecz za to, że przyłącza te znajdować się będą w granicach pasa drogowego przez okres ich eksploatacji. Nałożenie obowiązku ponoszenia takich opłat ma miejsce przy okazji wyrażenia przez zarządcę drogi zgody na zajęcie pasa drogowego – koniecznej przy budowie przyłączy. Dla wielu właścicieli nieruchomości finansujących budowę przyłączy z własnych środków opłaty te są dużym zaskoczeniem. Stawiają oni – słuszne – pytanie, dlaczego mają płacić zarządcy drogi (de facto jednostce samorządu terytorialnego albo Państwu) za to, że pod powierzchnią publicznej przecież działki zajętej przez tę drogę znajdują się przyłącza do ich nieruchomości, skoro koszty ich budowy ponieśli sami, a za usługi wodno-kanalizacyjne co miesiąc wnoszą opłaty na rzecz przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych. Pytanie jest tym bardziej zasadne, że w przypadku wybudowania takiego przyłącza przez przedsiębiorstwo wod-kan właściciele nieruchomości nie ponoszą takich opłat. Choć podstawa prawna ich naliczenia jest jednoznaczna (art. 40 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych), wątpliwości wzbudza zagadnienie, kto je powinien ponosić – właściciel nieruchomości, który wybudował przyłącza z własnych środków, czy przedsiębiorstwo wod-kan? Na to pytanie odpowiedzi dostarcza uzasadnienie wskazanego wyroku WSA w Poznaniu.
Orzeczenie to wydano w następującej sprawie. Właściciel nieruchomości położonej w Koninie, który wybudował do niej przyłącza na własny koszt, sprzedał ją. Nie chcąc dłużej ponosić opłat za zajęcie pasa drogowego, które naliczono mu przy okazji wyrażenia zgody na umieszczenie przyłączy, złożył podanie do zarządcy drogi o „przepisanie” opłat na nowego właściciela. Po kilku różnych rozstrzygnięciach zarządcy i lokalnego SKO ostatecznie nałożono karę pieniężną za zajęcie pasa drogowego bez zezwolenia. Co jednak ciekawe, nałożono ją na… Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Koninie. Przedsiębiorstwo to zaskarżyło decyzję do WSA w Poznaniu, jednak ten oddalił skargę, uznając, że:
– opłaty/kary za zajęcie pasa drogowego należne są od tego, kto faktycznie zajmuje pas drogowy,
– po podłączeniu przyłączy do sieci należącej do przedsiębiorstwa wod-kan, stają się one częścią tej sieci, przez co przedsiębiorstwo obejmuje je w posiadanie
– tym samym to właśnie skarżące przedsiębiorstwo należy uznać za podmiot zajmujący pas drogowy.
WSA w Poznaniu powołał się na liczne orzeczenia sądów administracyjnych i Sądu Najwyższego, m.in. wspomnianą już uchwałę III SZP 2/16, a także wyrok z dnia 17 maja 2023 r. (sygn. akt II NSKP 27/23), w którym uznano, że nakładanie przez przedsiębiorstwo wodociągowo – kanalizacyjne na odbiorców usług obowiązku utrzymania przyłącza wodociągowego w części leżącej poza granicami ich nieruchomości jest nadużyciem pozycji dominującej i zakazano takiej praktyki.
Choć w kilku miejscach uzasadnienia WSA w Poznaniu przedstawia błędny – jak się wydaje – pogląd, że z chwilą podłączenia do sieci przyłącze staje się własnością przedsiębiorstwa wod-kan, to zgodzić należy się z sądem, że z tą chwilą przedsiębiorstwo to co najmniej obejmuje przyłącze w posiadanie. Dla naliczenia opłat lub kar za zajęcie pasa drogowego istotne jest zaś to, kto ten pas faktycznie zajmuje, a nie kto jest właścicielem urządzeń poprzez które owo zajęcie ma miejsce. Skoro to przedsiębiorstwo posiada przyłącze (a więc włada nim faktycznie), to właśnie ono powinno być obciążone karą/opłatą za zajęcie pasa. Rozstrzygnięcie należy więc uznać za prawidłowe, mimo częściowo błędnego uzasadnienia.
Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Koninie zapewne złoży skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Wyrok wydany w tym postępowaniu i jego motywy mogą wpłynąć na wiele spraw w całym kraju dotyczących opłat (lub kar) za zajęcie pasa drogowego. Jeśli bowiem pogląd WSA się utrzyma (lub NSA go nieco zmodyfikuje w sposób zaprezentowany powyżej), właściciele nieruchomości, którzy ponoszą coroczne opłaty za zajęcie pasa drogowego przez wybudowane przez nich przyłącza, będą mogli żądać zaprzestania ich poboru od nich i obciążenia nimi przedsiębiorstw wod-kan. W momencie podłączenia przyłącza do sieci bowiem władztwo nad nim obejmuje przedsiębiorstwo i to od niego należą się opłaty za zajęcie pasa drogowego.
Czy warto podważać opłaty już teraz, nie czekając na wyrok NSA? W naszej ocenie tak, ponieważ orzeczenie to może zostać wydane nawet za kilka lat. W razie pytań dotyczących omówionego zagadnienia zapraszamy do kontaktu.
